Πως οι διελεύσεις του Ποσειδώνα στον 20ο αιώνα οδήγησαν τη γυναίκα του Δυτικού κόσμου από τον επιθετικό φεμινισμό στον υπαρξιακό ερωτισμό...

Η σχέση ανάμεσα στη γυναίκα και τον άντρα είναι φύσει περίπλοκη, απροσδιόριστη, μυστηριώδης... Τα τελευταία εκατό χρόνια έγινε και σκανδαλιστικά επικίνδυνη. Πώς αφυπνίστηκε και πώς μετεξελίχθηκε το θηλυκό συλλογικό πρότυπο και οι μορφές έκφρασής του στον 20ό αιώνα;

Από τον Leonardo Almaviva Κανιαμό

Τα τελευταία 2.000 χρόνια ζούμε αστρολογικά στην Εποχή των Ιχθύων. Η περίοδος αυτή εγκαινιάζεται συμβολικά με την παρουσία του Ιησού ως Ι.Χ.Θ.Υ.Σ. και έφερε στο προσκήνιο του παγκόσμιου συλλογικού ασυνειδήτου το θέμα της λύτρωσης μέσω της θυσίας για το απώτερο καλό. Το ακριβώς αντίθετο πολικά ζώδιο με τους Ιχθύς, η Παρθένος, έδωσε το δευτερεύον στίγμα της εποχής των Ιχθύων: Η γυναίκα γίνεται αντιληπτή μέσω της Παναγίας ως Παρθένος και η θηλυκότητα περιορίζεται στις αξίες της πιστής συζύγου και της μητέρας. Οι αισθησιακές γυναίκες καίγονται στην πυρά ως μάγισσες και η Αφροδίτη εξορίζεται από τις κοινωνικά αποδεκτές μορφές γυναικείας έκφρασης.

Ο Alexander Graf von Schlieffen, παράλληλα με τη Liz Greene, ανέπτυξε τα τρία βασικά στάδια με τα οποία γίνεται αντιληπτό το γυναικείο αρχέτυπο στη συλλογική νοοτροπία. Η γυναίκα γίνεται πρώτα αντιληπτή ως Σελήνη (μητέρα, σύζυγος, τροφός), στη συνέχεια ως Αφροδίτη (ερωμένη και ως anima, δηλαδή ως θηλυκό κομμάτι της ψυχής) και στην υψηλότερη έκφρασή της ως Ποσειδώνας (παράδοση του θηλυκού στοιχείου στο άπειρο). Σ' αυτή την τελευταία μεταμόρφωσή του το θηλυκό ταυτίζεται με τη μόδα, το glamour και τη θανατηφόρα γοητεία που επιφέρει η συνεχής μετάλλαξή του μέσα σε ένα ρευστό και ομιχλώδες σκηνικό. Επομένως μελετώντας τη διέλευση του πλανήτη Ποσειδώνα μέσα από κάθε ζώδιο, η οποία διαρκεί περίπου δεκατέσσερα χρόνια, αντιλαμβανόμαστε πως στη διάρκεια του 20ού αιώνα η γυναίκα επέστρεψε μ' όλες τις δυνατές μορφές της στο προσκήνιο προετοιμάζοντας σταδιακά την επαναφορά της στην εξατομικευμένη Εποχή του Υδροχόου που κυοφορείται.

Μπορεί κανείς να υποστηρίξει πως αστρολογικά υπήρξαν τρία κύματα φεμινισμού κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Το πρώτο χρονολογείται από την είσοδο του Ποσειδώνα στον Λέοντα (1914) μέχρι και την ολοκλήρωσης της διέλευσης του Ποσειδώνα στον Σκορπιό (1970). Το δεύτερο κύμα ξεκινά με τη διέλευση του Ποσειδώνα στο Τοξότη (1970-1984) και ολοκληρώνεται με τη διέλευση του στον Αιγόκερω (1984-1998) ενώ το θεμέλια του τρίτου κύματος τέθηκαν με τον διέλευση του Ποσειδώνα στον Υδροχόο και πρόκειται να ολοκληρωθούν με τη διέλευση του Ποσειδώνα στους Ιχθύς (2012 - 2026).

Το πρώτο κύμα: Διεκδικώντας μια θέση στον χάρτη.

Το πρώτο εμφανίστηκες με τη διέλευση του Ποσειδώνα από το ζώδιο του Λέοντα (1914 - 1929). Οι γυναίκες τότε ζητούσαν μια θέση στον ήλιο (ισότητα και δικαίωμα ψήφου). Μόνο στην Αγγλία, ένας στους επτά άνδρες πεθαίνει κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι ξεκίνησε να «επιτρέπεται», ελλείψει αρκετών ανδρών, στη μέση Ευρωπαία να επιλέξει μια πορεία ζωής που δεν είναι αυστηρά παραδοσιακή. Το Χόλιγουντ έχει ξεκινήσει ήδη να επικρατεί ως «βιομηχανία ονείρων» και οι πρώτες γυναίκες σταρ του βωβού κινηματογράφου εκπέμπουν δύναμη, λάμψη και προσωπικότητα. Η Coco Chanel κάνει μόδα την απροκάλυπτη ανυπακοή. Σχετίζεται με τους υπερρεαλιστές Picasso, Stravinsky, Cocteau και καθιερώνει το μαύρισμα και τα κοντά μαλλιά στις γυναίκες. Το 1923 δημιουργεί το άρωμα No 5, εφευρίσκει το μικρό μαύρο φόρεμα και τις πλεκτές ζακέτες στην αναζήτηση της «πολυτελούς απλότητας».  

Με τη διέλευση του Ποσειδώνα από το αναλυτικό ζώδιο της Παρθένου (1929-1942). Οι γυναικείες αναζητήσεις και διεκδικήσεις γίνονται όλο και πιο συγκεκριμένες και άμεσες στην εκπλήρωσή τους αποτινάζοντας την εμμονή στην πολυτέλεια. Η βιομηχανία των σπορ και των καθημερινών ρούχων ανθεί, ενώ το «Vogue» ορίζει στη δεκαετία του '30 την τέλεια γυναίκα ως «ένα συνδυασμό λογικής ομορφιάς και βυζαντινής μαντόνας». Πρόκειται για τη χρυσή εποχή των στούντιο και η Greta Garbo, η Betty Davis και η Joan Crawford παραδίδουν μαθήματα λιτού και άμεσου αισθησιασμού. Μέσα από τη Vivian Leigh στο Οσα Παίρνει ο Ανεμος η γυναίκα γίνεται υπομονετική και μαθαίνει να επιμένει όσο ένας άνδρας, ενώ το 1930 η Marlene Dietrich ως η μοιραία χορεύτρια-τραγουδίστρια Lola-Lola στο Γαλάζιο Αγγελο μεταμορφώνεται σε γυναίκα-βαμπίρ, για πρώτη φορά χωρίς να θεωρηθεί αιρετική.

Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Ποσειδώνας διασχίζει πλέον το ζώδιο του Ζυγού (1942-1956) η γυναίκα επιστρέφει στο πιο παραδοσιακό πρότυπο του γάμου και της μητρότητας. Οι «γόνιμες» μεταπολεμικές φιγούρες του baby boom έχουν αθώα μάτια, ροζ χείλη και βάφουν τα μαλλιά τους ξανθά. Καθώς ο Ποσειδώνας διασχίζει το ζώδιο της Αφροδίτης η ομορφιά επιστρέφει μέσα από τα αξεσουάρ, τους κορσέδες, τα καπέλα, τα γάντια και τις ομπρέλες σε παστέλ χρώματα. Ο Dior γίνεται το πρώτο αστέρι στον κόσμο της μόδας και το 1953 ο κόσμος υποκλίνεται στη Marilyn Monroe. Είναι η χρονιά που σπάνε τα ταμεία οι ταινίες της: Οι Αντρες Προτιμούν τις Ξανθές, Νιαγάρα και το Πώς να Παντρευτείς Εναν Εκατομμυριούχο. Η εικόνα της αφελούς ξανθιάς έχει γεννηθεί και ίσως αποτελεί τη δημοφιλέστερη γυναικεία εκδοχή του περασμένου αιώνα.

Όμως αυτή η εικόνα δεν έμελε να κρατήσει για πολύ. Με τον Ποσειδώνα στο ζώδιο της απόλυτης εξουσίας και της συλλογικής αναγνώρισης, το Σκορπιό (1956-1970), η γυναίκα τολμάει να αναδειχθεί σε απόλυτη σταρ. Η diva assoluta Maria Callas αγγίζει το αποκορύφωμα της καριέρας της το 1956 με τη Νόρμα του Μπελίνι στη Νέα Υόρκη, το 1962 με τη Μήδεια στη Σκάλα του Μιλάνου και την ολοκληρώνει αποθεωμένη το 1965 με την Τόσκα του Πουτσίνι σε σκηνοθεσία Τζεφιρέλι στο Covent Garden. Η πιο σέξι εκδοχή της απόλυτης σταρ βρίσκει την έκφρασή της στο πρόσωπο της Brigitte Bardot. «Και ο Θεός Επλασε τη Γυναίκα» το 1956 και καθιέρωσε το μπικίνι, τα προκλητικά ροζ φορέματα, το St Tropez στη γαλλική Ριβιέρα και το Buzios στη Βραζιλία. Οι ερωτικές διακοπές αποκτούν δικαίωμα ύπαρξης στα γυναικεία όνειρα και έτσι γεννιέται το glamour του μοιραίου τρίπτυχου: σεξ, κίνδυνος, μυστηριώδης θάνατος. Η Monroe πεθαίνει υπό ανεξιχνίαστες συνθήκες το 1962 και αναδεικνύεται σε παγκόσμιο μύθο ενώ η τραγουδίστρια Janis Joplin πεθαίνει από υπερβολική δόση ναρκωτικών την ίδια περίοδο που οι Jim Morisson, Jimmy Hendrix και Brian Jones πεθαίνουν κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Η γυναίκα αποκτά ισοτιμία με τον άνδρα ακόμα και στη διεκδίκηση του θανάτου!

Την τριετία 1964-1967, δηλαδή κατά την διάρκεια της διέλευσης του Ποσειδώνα από τον Σκορπιό,  λαμβάνει χώρα μια από τις σημαντικότερες αστρολογικές όψεις του 20ού αιώνα: η σύνοδος Πλούτωνα-Ουρανού σε αντίθεση με τον Κρόνο, στα θηλυκά ζώδια της Παρθένου και των Ιχθύων αντίστοιχα. Η προκλητική (Ουρανός) και μοιραία (Πλούτωνας) γυναίκα ξεπερνάει και αφήνει οριστικά πίσω της τις κοινωνικές συμβάσεις (Κρόνος). Η Claudia Cardinale, η Sophia Loren και η Monica Vitti αψηφούν μέσα από τις ερμηνείες τους τις αστικές συμβάσεις. Η Jacky Kennedy μετά τη δολοφονία του John Kennedy στα τέλη του 1963 αποκτά status quo στο νεοσύστατο κόσμο της γοητευτικής χήρας. Με την κομψότητά της συνδέεται και η συναισθηματική αποστασιοποίηση, αφού το 1968 παντρεύεται σε ιδιωτική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Σκορπιό τον Ελληνα μεγιστάνα Αριστοτέλη Ωνάση, λίγο μετά τη δολοφονία του αδελφού του άντρα της Robert Kennedy. Την ίδια περίοδο αναδεικνύεται μέσα από την Catherine Deneuve το πρόσωπο της ψυχρής υποταγμένης. Στην Ωραία της Ημέρας του Μπουνιουέλ (1967) η δίψα για ωμό σεξ αρχίζει να φαίνεται γοητευτική. Το αρχέτυπο της απόλυτα ανεξάρτητης γυναίκας εκφράζεται μέσα από την Liz Taylor (το 1966 γυρίζει το Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ), η οποία με τους πολυάριθμους γάμους της καθιστά φυσιολογική την απόλυτη ελευθερία επιλογής συντρόφων. Το 1967, κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Επτά Ημέρων, η Golda Meir, η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός του Ισραήλ, χαρακτηριζόμενη και ως Σιδηρά Κυρία, αποτελεί το πρότυπο της γυναικείας πλέον συμμετοχής στα κοινά χωρίς να προέρχεται από πολιτικό τζάκι. Χειρίστηκε την εξουσία με πυγμή αλλά και με αίσθηση του χιούμορ: «Αυτό που οι Ισραηλινοί προσάπτουμε στον Μωυσή είναι πως, μετά από σαράντα μέρες στην έρημο, μας οδήγησε στη μοναδική γωνιά της Μέσης Ανατολής στην οποία δεν υπάρχει ούτε μία σταγόνα πετρέλαιο».

Το δεύτερο κύμα: Σεξουαλική έκφραση - επαγγελματική δύναμη

Το δεύτερο κύμα φεμινισμού ξεσπά μέσα στη δεκαετία του 1970 και τα σαρώνει όλα: Η σεξουαλική απελευθέρωση πρεσβεύει πλέον απεριόριστους ερωτικούς συντρόφους, λήψη παραισθησιογόνων ουσιών, ατελείωτη χαρά και δικαίωμα στην έκτρωση. Τα σουτιέν καίγονται ενώ οι βιομηχανίες των κορσέδων εξαφανίζονται. Στη διέλευση (1970-1984) του από το περιπετειώδες ζώδιο του Δία, τον Τοξότη, ο Ποσειδώνας στρέφει τη γυναίκα στην αναζήτηση του «διαφορετικού», στις πνευματικές αναζητήσεις και στις έθνικ κουλτούρες. Η Shirley MacLaine γίνεται εκατομμυριούχος με τα βιβλία της για διαλογισμό και μετενσάρκωση, ενώ παράλληλα η Carrie Fisher αναδεικνύεται σε διαστημική ντίβα-πριγκίπισσα Λέια στην πρώτη τριλογία του Πολέμου των Αστρων. Ενώ στα καλάθια της Carnaby Street στο Λονδίνο κάνουν θραύση οι ινδικές εσάρπες και οι τσιγγάνικες φούστες. Την ίδια περίοδο η αδελφή Τερέζα (ανακηρύχθηκε οσία το 2003) αναζητεί τη λύτρωση στην Ινδία και κερδίζει το βραβείο Νόμπελ το 1979 για τις υπηρεσίες της στους άπορους και άρρωστους του Τρίτου Κόσμου.

Ισως όμως το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της περιόδου να είναι η Dalida, η οποία επανέφερε στο προσκήνιο το μελοδραματικό αρχέτυπο της Κλεοπάτρας. Γεννημένη στην Αίγυπτο από Ιταλούς γονείς και έχοντας πίσω της είκοσι χρόνια καταξίωσης στο ευρωπαϊκό τραγούδι, αποφασίζει στα μέσα της δεκαετίας του '70 να μεταμορφωθεί σε ντίσκο βασίλισσα. Είναι η περίοδος που η Diana Ross, η Donna Summer και η Gloria Gaynor καθιερώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο τη μουσική ντίσκο. Πιστή στη φιγούρα της Κλεοπάτρας, η Dalida θα αυτοκτονήσει αργότερα (1987), μετά την αυτοκτονία των δύο πρώτων συζύγων της και το θάνατο του τρίτου παίρνοντας υπερβολική λήψη βαρβιτουρικών και αφήνοντας πίσω της το σημείωμα: «Η ζωή μου άρχισε να γίνεται ανυπόφορη. Συγχωρέστε με».

Αν όμως το ζώδιο του Τοξότη συμβολίζει μια έλξη προς το πνευματικό και τις φαντασιώσεις, το αμέσως επόμενο ζώδιο αντιμετωπίζει αυτές τις ποιότητες με κυνισμό και αδιαφορία. Με την διέλευση του Ποσειδώνα (1984-1998) στο περιοριστικό ζώδιο του Κρόνου, τον Αιγόκερω, που σχετίζεται με την κοινωνική ιεραρχία, οι γυναίκες μπαίνουν μαζικά σε θέσεις εξουσίας. Ξεκινώντας από την πολιτική: η Μελίνα Μερκούρη διατηρείται υπουργός Πολιτισμού σε όλες τις κυβερνήσεις Παπανδρέου από το 1981 ως το 1989, η Tansu Çiller γίνεται η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός στην Τουρκία ενώ αντίστοιχα η Margaret Thatcher ανακηρύσσεται ως Σιδηρά Κυρία της πολιτικής ζωής της δεκαετίας του '80 στη Μεγάλη Βρετανία. Παρά την αντίδραση των περισσότερων ποπ καλλιτεχνών απέναντι στο συντηρητισμό της, την περίοδο της πρωθυπουργίας της (έως το 1991) η αγγλική ποπ μουσική σκηνή φτάνει στο αποκορύφωμά της. Εμφανίζονται οι «ατάλαντες» ξανθές τραγουδίστριες που μόνο τέτοιες δεν ήταν: Kylie Minogue, Bananarama, Kim Wilde. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Madonna πρωτοεμφανίζεται με την εικόνα μιας «εύκολης της Νέας Υόρκης» και με τα χρόνια εξελίσσεται σε «δυναμική κυρία του Μπέβερλι Χιλς» («Vogue»). Στην τηλεόραση, η Joan Collins στη Δυναστεία και η Linda Grey στο Dallas εμφανίζουν τη γυναίκα που κυνηγάει τη δύναμη και την εξουσία φορώντας βάτες και Armani. Ουσιαστικά στην περίοδο αυτή βρίσκει χώρο και λόγο ύπαρξης το αρχέτυπο της μεγαλύτερης ηλικιακά γυναίκας που συνεχίζει να διεκδικεί. H Samantha στο Sex and the City προσθέτει το χιούμορ, το καλογυμνασμένο σώμα και την απόλυτη ελευθερία έκφρασης σε αυτό τον ήδη εκρηκτικό συνδυασμό επιθυμίας, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Το τρίτο κύμα: Λίγο πριν την εποχή του Υδροχόου

Μπαίνοντας στην εποχή του Υδροχόου, η οποία θα κρατήσει για τα επόμενα 2.000 χρόνια, η γυναίκα καλείται να είναι ανεξάρτητη, ολοκληρωμένη, τόσο σεξουαλικά όσο και πνευματικά και αυτάρκης έτσι ώστε οι σχέσεις της να είναι αποτέλεσμα επιλογής και όχι ανάγκης. Καθώς ο Ποσειδώνας διασχίζει το ζώδιο του Υδροχόου (1998-2012) η Kabbalah, η yoga και η γυμναστική Pilates εδραιώνονται μαζικά. Η Madonna έχει ήδη μεταμορφωθεί σε ιέρεια του new age, την ίδια στιγμή που φαίνεται να ολοκληρώνεται το τρίτο κύμα γυναικείων διεκδικήσεων: ο υπαρξιακός φεμινισμός. Εμπνευσμένη από τη Simon de Beauvoir (το 1949 είχε εκδώσει το «Δεύτερο Φύλο»), η υπαρξιακή αναζήτηση του θηλυκού μετατρέπεται σε «γραφή του σώματος».  Κατά τη σημειολόγο Julia Kristeva: το σώμα δεν μπορεί πλέον να αποσχιστεί από την πνευματικότητα. Με μακριά μάξι φορέματα και γόβες ή ξυπόλυτες, οι χορεύτριες της Pina Bausch φορούν τα πρόσωπα της θηλυκής αποπλάνησης. Η γυναίκα δεν φοβάται πλέον να χαρακτηριστεί ως loser και μάλιστα με τον ίδιο τσαμπουκά που η Meryl Streep θριαμβεύει εκτός από το δράμα και στην κωμωδία και στο μιούζικαλ.